Intermezzo – De Horster Maat (1)

Wat is de Horster Maat en is de Horster Maat alleenzaligmakend? In een korte serie gaan Jeu van Helden en ondergetekende op zoek naar antwoorden op deze en aanverwante vragen. Elke aflevering bestaat uit een tweeluik: we doen verslag van gezamenlijke bezoekjes aan mogelijke inspiratiebronnen in de nabije omgeving én we determineren de Horster Maat. Aanleiding voor dit alles: de vernieuwbouwplannen voor het Horster winkelcentrum Kloosterhof (klik hier) en andere op stapel staande bouwplannen.

Bergen - Toren Mosaïque

Eerste halteplaats op onze ontdekkingsreis was Bergen. Meer preciezer: Nieuw-Bergen. Enigszins nondescripte plaats aan de rijksweg tussen Venlo en Nijmegen, zonder al teveel geschiedenis. Een plaats waar je vooral aan voorbijrijdt. Tot voor kort althans. Sinds anderhalf jaar staat Nieuw-Bergen namelijk op de architectonische kaart. Op de architectonische wereldkaart zelfs: tot in Argentinië toe verschijnen in vakbladen ineens artikelen over Nieuw-Bergen. Allemaal dankzij één bouwwerk: het torengebouw in winkelgebied Mosaïque, ontworpen door bureau Monadnock (klik hier).

Het gebouw bestaat uit een lage onderbouw (die ondanks een hoop gedoe een horecabestemming lijkt te gaan krijgen) en een hoge toren. Het is uitgevoerd in baksteen. Naar verluidt is het in de volksmond meteen omgedoopt tot ‘de moskee’. Alleszins begrijpelijk: met name de onderbouw bevat oosters aandoende motieven. De toren zou dan als minaret kunnen worden bestempeld – ons deed ie eerder denken aan een middeleeuwse Italiaanse stadstoren of de oer-Hollandse luchtwachttoren.

Omdat wij er op een marktdag waren, hadden we er niet van alle kanten even goed zicht op. Desondanks waren we er van onder de indruk, waarbij de toren ons overigens aanzienlijk meer kon bekoren dan de onderbouw.

Wil je het gebouw duiden, dan kom je al gauw uit op termen als landmark, baken, eyecatcher, oriëntatiepunt. Alleen al door zijn schaal trekt het de aandacht naar zich toe (en leidt het de aandacht af van de truttige winkels waardoor het aan drie zijden wordt omgeven). Het is dominant, maar niet hinderlijk dominant. Het past hier gewoon, als het er niet stond, zou je het missen.

Het torengebouw laat zien wat een beetje lef vermag. Het laat zien dat één gebouw zijn hele omgeving mee omhoog kan trekken. Het laat zien dat één gebouw een dorp een nieuw gezicht, een nieuwe identiteit kan geven. Nieuw-Bergen is niet langer inwisselbaar voor heel veel andere dorpen, nee, Nieuw-Bergen is voortaan dat dorp met dat markante torengebouw. Om het op Horst te betrekken: los van mooi of lelijk, complexen als De Smidse en Librije kun je overal in Nederland aantreffen, terwijl je dat torengebouw alleen in Nieuw-Bergen vindt.

Het economisch belang 

In de gemeente Horst aan de Maas is de afgelopen jaren een term ontstaan als het gaat om bouwen in de openbare ruimte: de Horster Maat. 

Te pas en te onpas wordt de term gebruikt. Hij biedt een vreemd soort houvast, vooral omdat hij niet gedefinieerd is en zo door iedereen flexibel kan worden toegepast om zijn motieven en meningen kracht bij te zetten. 

Wij doen hier een poging om voor eens en altijd die Horster Maat een definitie te geven zodat hij in de toekomst wel daadkrachtig gebruikt kan worden en het voor iedereen duidelijk is wat er precies wordt bedoeld. 

Om tot een weloverwogen definitie te komen hebben we de architectuur van de afgelopen vijftien jaar in Horst als graadmeter genomen. Die is immers gebouwd volgens die Horster Maat!? 

We hebben vijf criteria ontdekt die een weerspiegeling zijn van een aantal belangen die we waargenomen en gemeten hebben. Elk criterium binnen de Horster Maat heeft z’n eigen meetinstrument. Sommige criteria zijn te klein voor het ene meetinstrument, andere te groot voor het andere meetinstrument.

Vandaag deel 1 in deze serie van vijf: het economisch belang

We hebben een landmeter nodig om de werkelijke waarde van dit gegeven in de Horster architectuur te kunnen meten. De economische waarde is een allesoverheersend belang. Naar onze mening zwaar overschat en bij elke discussie of keuze die gemaakt moet worden als Hauptmotiv opgevoerd. Misschien het enige dat voor de beslissers van belang is of wellicht voor hen überhaupt bestaat. 

Vaak is dat economisch belang ook de overweging geweest die ervoor heeft gezorgd dat een groot aantal beeldbepalende gebouwen in Horst in de afgelopen decennia is verdwenen of zodanig is verminkt dat we ze beter hadden kunnen opruimen. Hierdoor is een dorpsbeeld ontstaan dat een gebrek heeft aan identiteit in historische gebouwen én in nieuwe architectuur, maar wel een weerslag geeft van hoe wij met ons dorp om gaan.


Klik hier voor deel 2 van de serie over de Horster Maat