maandag 29 juni 2015

Top 5 – Voor mij onbegrijpelijke Horster zegswijzen uit de beide Horster woordenboekjes

Verheugend nieuws voor alle (Horster) dialectliefhebbers: E maes inne taes en Zò bót ás en hiëp, de moeilijk verkrijgbare Horster woordenlijsten in boekvorm uit respectievelijk 1989 en 1993, zijn sinds kort gedigitaliseerd en op internet raadpleegbaar (klik hier en hier). En wel op de website van het onvolprezen Meertens Instituut. Dit heeft op 16 juni de elektronische Woordenbank van de Nederlandse Dialecten (eWND) gelanceerd (klik hier). Doel van de eWND is zoveel mogelijk dialectwoordenboeken digitaal beschikbaar en doorzoekbaar te maken. De databank bestaat vooralsnog uit circa zestig gedigitaliseerde woordenboeken en artikelen, waaronder behalve de Horster woordenlijsten ook een Thorns woordenboek, een nooit eerder gepubliceerd Venloos woordenboek en een boek met Limburgse spreekwoorden en gezegden.
De bedoeling is dat uiteindelijk alle begrippen uit de woordenboeken en artikelen worden opgenomen in één grote databank die op verschillende manieren doorzoekbaar is. Zover is het nog niet: de twee Horster woordenlijsten bijvoorbeeld zijn wel gedigitaliseerd (als pdf-bestand) én doorzoekbaar maar hun inhoud is nog niet opgenomen in de grote databank. Is vermoedelijk een kwestie van tijd. Al kan het ook zijn dat de vertaling in het Nederlands van beide woordenlijsten voor problemen zorgt. Want anders dan bij het merendeel van de dialectwoordenboeken ontbreekt in de twee Horster woordenlijsten veelal een Nederlandse vertaling van de Horster woorden. Dus bij megje staat niet ‘meisje’ als betekenis vermeld, maar ‘jóng vrommes’. En bij oetschoebe niet ‘uitschelden’, maar ‘oêtfoetere’. Op een enkele uitzondering na – denk bijvoorbeeld aan vortvares (‘verveur’) of grozele (‘greuzele’) – laten de meeste woorden zich vrij eenvoudig in het Nederlands vertalen. Althans voor mij.
Anders is het bij de Horster zegswijzen. Van een aanzienlijk aantal van de honderden Horster uitdrukkingen die de beide woordenlijsten bevatten (vooral Zò bót ás en hiep) is de betekenis me volstrekt duister. De top 5 van voor mij onbegrijpelijke Horster zegswijzen uit de beide Horster woordenboekjes:

5. Aalt in d’n haam ziën
Altijd bij Interchalet je inkopen doen? Altijd in de olie zijn? Altijd een haam om je nek hebben hangen? Altijd de deur open laten staan? Altijd haantje de voorste willen zijn?

4. Iemes wát moppe
Iemand voor de gek houden? Iemand een aalmoes geven? Iemand een knal voor z’n kanis geven? Iemand knollen voor citroenen verkopen? Iemand de wacht aanzeggen?

3. Op mooders miste zien
Een uur in de wind stinken? Op moeders schoenen de hort opgaan? Wartaal uitslaan? De rommel van moeder opruimen? Wat al te rijkelijk met de eau de cologne zijn omgesprongen?

2. Heej mót poejakke
Hij moet plassen? Hij moet maken dat hij wegkomt? Hij moet eens ophouden met die vuige praatjes van ’m? Hij moet poepen? Hij moet de schrobber tevoorschijn halen?

1. Dát is en schoets
Dat is een roddeltante? Dat is een zanikwijf? Dat is een smerige voorkruipster? Dat is een vrouw om door een ringetje te halen? Dat is een sloerie?

5 opmerkingen:

  1. Mart v.d. Munckhof30 juni 2015 om 07:52

    Ik bin nag steeds óp zeuk nò E maes inne taes! Wie haet d'r en exemplaar vur meej?

    BeantwoordenVerwijderen
  2. Voor sommige woorden kun je natuurlijk ook op het Zaerums teruggrijpen. Die zijn hier ook bekend. Sommigen worden zelfs nog gebruikt.

    Schoets = een uithuizige vrouw, iemand die overal bij wil zijn.
    Poejakke = hard werken
    Moppe = geld. In de zin hierboven gebruikt als betalen.
    Aalt in d'n haam zien = altijd werken

    De derde zal wel typisch Horsters zijn, die kan ik niet achterhalen.
    Groeten uit Sevenum

    BeantwoordenVerwijderen
  3. @Birgitte: Hoe pijnlijk: iemand uit Sevenum die ons het Horster moet komen uitleggen! Desalniettemin zeer hartelijk dank! Persoonlijk had ik overigens liever gezien dat het Zaerums woordenboek zou zijn gedigitaliseerd, want dat is volgens mij nog lastiger verkrijgbaar dan de Horster woordenboekjes (ik ben er tenminste al jaren naar op zoek).

    BeantwoordenVerwijderen
  4. @Wim. Klopt het Zaerums woordenboek is niet meer te krijgen, uitverkocht. Groot succes geweest. Je kunt je wel bij de Heemkundevereniging melden. Als er genoeg animo is, wordt wellicht een herdruk gemaakt. Dat heeft het bestuur althans afgesproken (toen ik er nog in zat).
    Het is nog te nieuw om te digitaliseren. Maar de bieb heeft ongetwijfeld een exemplaar te leen. En je kunt mij altijd vragen.

    BeantwoordenVerwijderen
  5. Oh, en nog een kleine aanvulling op de uitdrukkingen. Een haam is een ding wat een paard om de nek krijgt als ie de kar of zo trekt. Een paard dat in de haam is (heeft omhangen), werkt dus.
    Schoets wordt tegenwoordig (in Sevenum) ook nog gebruikt. Door mijn omgeving althans. Het kan ook ik in de zin. 'Op de schoets gaon'. Ofwel de hort op zijn.

    BeantwoordenVerwijderen